Instrumentele agressie

Instrumentele agressie is agressie die gebruikt wordt als instrument om iets voor elkaar te krijgen. Kinderen zijn hier heel goed in. Wanneer kinderen iets willen hebben beginnen ze extra te drammen, schreeuwen of schelden en hopen daarmee hun zin te krijgen. Denk aan het kind dat in de supermarkt bij het snoepgoed staat. Het kind wil zo graag een snoepje, maar van zijn moeder krijgt hij dat niet. Het kind begint te stampvoeten, te schreeuwen en te huilen. De moeder schaamt zich rot en geeft toch het snoepje dat het kind graag wilde hebben. De moeder geeft toe omdat zij verder geen drukte wil maken in de supermarkt, waar veel vreemde mensen rondlopen. Het kind heeft nu ervaren dat deze vorm van agressie een goed instrument is om zijn zin te krijgen.

In ons werkveld zien we dit ook terugkomen. Ik heb op een groep gewerkt waar een cliënt heel duidelijk vertelde aan mijn collega dat wanneer zij niet zou helpen haar kast op te ruimen, zij haar zou slaan. Mijn collega werd bang dat zij inderdaad geslagen zou worden en ging helpen de kast op te ruimen. Ook hier werkte de dreiging van agressie om iets voor elkaar te krijgen.

Agressie vanuit ziektebeeld

Bij agressie vanuit ziektebeeld denk je al heel snel aan psychose. Wanneer iemand last heeft van psychose, dan heeft hij last van waanbeelden of stemmen. Deze waanbeelden en/of stemmen kunnen opdracht geven tot agressief gedrag.

Er zijn verschillende ziektebeelden waarbij ook sprake is van waanbeelden en stemmen die voor de cliënt wel degelijk aanwezig zijn, maar die wij als begeleiders niet horen of zien. Daarom is het ook moeilijk om daar goed mee om te gaan.

Ik heb met een cliënt gewerkt die regelmatig last had van psychose. Hij kreeg daar ook medicatie voor, maar deze hielp niet altijd. Stemmen vertelden hem dat hij zijn buurman met een mes moest steken. Op een dag liep hij naar de keuken, deed de la open en pakte een broodmes. Vervolgens liep hij naar zijn buurman en stak hem met het mes.

De cliënt gaf later aan dat er stemmen in zijn hoofd zaten die hem vertelden dat hij dat moest doen. Gelukkig voor zijn buurman was het mes niet scherp en is hij met lichte verwondingen en grote schrik vrijgekomen.

Uit dit verhaal merk je dat de opdracht van de stemmen helder was, maar voor kwam uit een ziektebeeld van de cliënt. Omdat alleen de cliënt deze opdracht hoorde, konden wij niet op tijd preventief ingrijpen.

Er zijn meerder ziektebeelden die zorgen voor het eerder ontstaan van agressie.

Agressie vanuit verslaving

Agressie vanuit verslaving is een beetje te vergelijken met agressie vanuit ziektebeeld. Wanneer je verslaafd bent, kan je ook dingen zien of horen die er niet zijn.

Datgene wat je ziet of hoort kan beangstigend zijn en deze angst kan doorslaan naar agressief gedrag.

Wanneer je bang bent en je gaat verdovende middelen gebruiken of veel alcohol drinken, dan kan het je emotie juist versterken. De angst die je dan hebt kan nog sterker worden en dat kan er weer voor zorgen dat je een vorm van agressie laat zien.

Het veelvuldig gebruiken van bijvoorbeeld verdovende middelen en alcohol kan leiden tot een grote mate van angst. Een grote mate van angst kan zorgen voor een vorm van agressie.

Fysieke agressie

Slaan en schoppen zijn hele duidelijke vormen van fysiek agressief gedrag.

Met fysieke agressie wil men iets, een ander of zichzelf iets aandoen. Fysieke agressie heeft als doel iets of iemand kapot te maken of te bezeren. Wanneer iemand jou wil slaan, dan wil de aanvaller jou pijn doen of verwonden.

Iemand verwonden geeft littekens. Wanneer je wordt gebeten, dan zie je het gebit van de aanvaller terug op de plek waar je gebeten bent. Maar niet altijd zijn de littekens zichtbaar. Bij fysieke agressie wordt je mentaal ook vaak geraakt. Dit doet altijd wat met je, zeker wanneer iemand jou probeert te verwonden.

Een paar voorbeeld van fysiek agressie zijn: slaan, schoppen en het vernielen van meubels in de woonkamer. Maar denk ook aan spugen, of het gooien met een koffiekopje.

Ook gedragingen als verwurging of het steken met messen is een vorm van fysieke agressie, Hopelijk komen deze gedragingen op je werk niet voor, omdat er preventieve maatregelen zijn genomen.

Automutilatie

Een aanvulling op fysieke agressie is automutilatie, ook wel zelfverwonding genoemd. Bij automutilatie is de agressie op de aanvaller zelf gericht in de vorm van zelfbeschadiging of zelfverminking. Wanneer een cliënt niet de duidelijkheid krijgt die hij graag wil hebben, dan kan het zijn dat hij de agressie op zichzelf richt. Deze uitingen kunnen zijn dat iemand op zijn eigen hand bijt, op zijn hoofd slaat of zelfs met zijn hoofd tegen de muur bonkt.

Naast dat iemand kan automutileren omdat hij geen duidelijkheid krijgt, kan het ook zijn dat iemand automutileert vanuit verveling. Of omdat hij het lekker vindt.

Automutilatie zie je vaak bij mensen met een verstandelijke beperking met een laag of zeer laag ontwikkelingsniveau hebben. Je ziet dan ook dat er veel geautomutileerd wordt wanneer ze stil op een stoel of op een bank zitten. Wanneer er begonnen wordt met een activiteiten zie je dat automutilatie ophoudt en dat de cliënt bezig gaat met de uitdaging van de activiteit.

Zelfverwonding gebeurt niet alleen bij iemand met een laag ontwikkelingsniveau. Cliënten kunnen zichzelf ook verwonden omdat ze het leven niet meer zien zitten of omdat ze willen choqueren. Wat je dan vaak ziet is dat de cliënt probeert zichzelf te verwonden met iets scherps. Hierbij richten ze zich vaak op snijden in de polsen.

Intimidatie

Intimidatie is iemand vrees aanjagen. Iemand intimideert vanuit een bepaalde machtspositie en probeert vanuit deze positie een ander vrees aan te jagen. Je kan iemand intimideren door te dreigen of door een dreigende houding aan te nemen.

Je zit aan tafel met een groep en je hebt met elkaar de afspraak pas op te staan wanneer we allemaal klaar zijn met eten. Eén van de cliënten heeft het eten op en wil graag roken. Volgens afspraak zal hij toch moeten wachten. Alleen deze cliënt is groot en sterk en denkt dat hij wat te zeggen heeft. Hij staat dus op, pakt zijn sigaretten en gaat naar de tuin om te roken. De cliënt loopt met brede schouders weg en gaat er vanuit dat de begeleiding hier niets op gaat zeggen.

Dit is een vorm van intimidatie.

Intimidatie is ook een beleving. Wanneer ik iemand langer aankijk, kan dat beleefd worden alsof ik naar iemand staar. Wanneer ik naar iemand staar, dan kan dat beleefd worden als intimidatie.

Zo kan op verschillende manieren geïntimideerd worden. Denk daarbij ook aan hoe iemand gekleed is. Of aan de tatoeages of piercings die hij op zijn lichaam heeft.

Intimidatie kan dus voortkomen uit onze eigen normen en waarden en vanuit onze eigen perceptie en ervaringen. Maar intimidatie is ook een uiting van iemands ogenschijnlijke machtspositie om een ander vrees aan te jagen en om daarmee zijn doel te bereiken.